Depremlerin sıkça yaşandığı bir coğrafyada bulunan ülkemizde, son yıllarda afet ve acil durumların sayısında artış gözlemlenmekte, bu durum can ve mal kayıplarına neden olmaktadır. Bu nedenle afet ve acil durumlara karşı sürekli olarak önlem almak ve mevcut tedbirleri geliştirmek bir zorunluluktur. Ülkemizde afet yönetiminden sorumlu ana kurum Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı’dır (AFAD). AFAD; itfaiye, UMKE, Kızılay, JAK, PAK ve diğer gönüllü kuruluşlarla koordineli şekilde afet yönetimi organizasyonunu ve lojistiğini sağlamaktadır.
Afetlere karşı alınacak önlemler üç aşamada değerlendirilebilir: Afet öncesi, afet sırası ve afet sonrası. Bu yazıda, her üç aşama detaylı şekilde ele alınacaktır.
1. Afet Öncesi Hazırlıklar:
Afet öncesi hazırlıklar, afetle mücadelede en kritik aşamadır. Bu süreçte alınacak önlemler, yaşanabilecek can ve mal kayıplarını en aza indirir. Bu kapsamda eğitimler, tatbikatlar, yerleşim yerlerinin seçimi, zemin etüdü, yapı kalitesi ve alınacak bireysel önlemler büyük önem taşımaktadır.
Her konutta, iş yerinde, okulda, hastanede, yurtta, otelde ve sanayi tesisinde mutlaka bir afet planı hazırlanmalı; afet dolabı ve afet çantası oluşturulmalıdır. Bu hazırlıklar sayesinde afet anında panik ve karmaşa yaşanmasının önüne geçilebilir. Kurumlar arası iş birliği, eğitimler ve tatbikatlar bu sürecin temel yapı taşlarıdır.
Marmara Üniversitesi tarafından düzenlenen "Sivil Strateji" sempozyumları gibi faaliyetlerin tüm topluma yayılması, afet bilincinin erken yaşta, anaokulundan itibaren kazandırılması gerekmektedir. Afet öncesi yapılacak hazırlıklar, hem afet anındaki hem de sonrasındaki olumsuzlukları azaltacaktır.
Ülkemizde Ulusal Afet Müdahale Planı (TAMP) ve İl Risk Azaltma Planı (İRAP) yürürlükte olsa da Bölgesel Afet Planı (BAP) ve Mevsimsel Afet Planı (MAP) henüz uygulamaya konulmamıştır. 6 Şubat depremlerinde görüldüğü gibi çok ili etkileyen afetlerde organizasyon eksiklikleri yaşanmaktadır. Bu nedenle bölgesel çalışma grupları kurulmalı ve bölgesel tatbikatlar gerçekleştirilmelidir.
2. Afet Sırası Hazırlıklar:
Afet sırasında, afet öncesinde hazırlanan plan, çanta ve dolapların soğukkanlılıkla uygulanması hayati önem taşır. Deprem anında "Çök-Kapan-Tutun" yöntemiyle yaşam üçgeni oluşturmak, ilk olarak bireysel can güvenliğini sağlamak gereklidir. Yangın gibi diğer afet türlerinde ise ilk müdahalenin vakit kaybetmeden yapılması büyük önem arz eder.
Kişisel güvenliğimizi sağladıktan sonra çevremizdeki diğer afetzedelere yardım etmek, afet anında toplum dayanışmasının bir göstergesidir. Ancak bu sürecin başarılı olabilmesi için öncesinde yeterli bilinçlendirme ve hazırlığın yapılmış olması şarttır.
3. Afet Sonrası Hazırlıklar:
Afet sonrası dönemde özellikle ilk 72 saat kritik öneme sahiptir. Bu süreçte bireylerin kendi yaşamlarını idame ettirmesi ve çevrelerine yardım edebilecek düzeyde hazırlıklı olmaları gerekmektedir. Bu doğrultuda daha önce hazırlanmış afet planları, afet çantası ve dolabı, alınan eğitimler ve bilinçlendirme çalışmaları devreye girmelidir.
Afetler sonrasında haberleşme altyapısının çökebileceği, ulaşımın aksayabileceği göz önüne alınarak, bu ilk 72 saat boyunca bireylerin mevcut imkanlarla hareket etmesi gereklidir.
Ülkemizde farklı bölgelere göre farklı afet riskleri bulunmaktadır. Örneğin:
Karadeniz sahil şeridinde heyelan ve sel baskınları,
Doğu Anadolu'da çığ felaketleri,
Ege ve Akdeniz'de orman yangınları,
İç Anadolu'da kuraklık ve su sıkıntısı...
Bu nedenle, bölgesel afet planlaması yapılmalı ve bölgeye özel tatbikatlar uygulanmalıdır. Afet sonrasında yaşanabilecek panik ve yağma olaylarına karşı güvenlik önlemleri alınmalı; vatandaşlar bilinçlendirilmelidir. Devletimiz sahra çadırları, hastaneler, konteyner kentler kurarak halkın yaralarını sarmaya çalışmaktadır. Bu süreçte vatandaşların bilinçli ve işbirliği içinde hareket etmesi, müdahalenin etkinliğini artıracaktır.
Sonuç ve Öneriler
1. Afet ve acil durumlarda can ve mal kayıplarını azaltmak için hazırlıklar sürekli hale getirilmeli ve yeni stratejiler geliştirilmelidir.
2. Bölgesel Afet Planı (BAP) ve Mevsimsel Afet Planı (MAP) hazırlanmalı ve uygulanmalıdır. Özellikle yaz aylarında Ege ve Akdeniz Bölgesinde yaşanan orman yangınlarına karşı kalıcı önlemler alınmalıdır. Kastı olarak orman yakanlar için caydırıcı kanunlar çıkartılmalıdır.
3. Afet eğitimi, anaokulundan itibaren başlatılmalı, bu bilinç ömür boyu devam etmelidir.
4. Yaşanılan konut ve işyerlerinde tehlike avı ve risk analizi yapılmalı; gerekli önlemler alınmalıdır.
5. Her binada Afet Acil Durum Planı, Afet Ekipleri, Afet Dolabı, Yangın Dolabı ve Afet Çantası hazır bulundurulmalıdır.
6. Sanayi kuruluşları, güvenli bölgelere yayılmalıdır. Marmara Bölgesi’nde olası bir deprem, ülke ekonomisini ciddi şekilde etkileyebilir. Bu yüzden yeni yerleşim ve sanayi bölgeleri kurulmalıdır.
7. Fay hattı üzerinde bulunan yerleşim yerleri kademeli olarak tahliye edilmeli, yeni ve güvenli yerleşim alanları oluşturulmalıdır. Alternatif ulaşım yolları belirlenerek afet müdahale süreci güçlendirilmelidir. Hazırlıklar sürekli hale getirilmelidir.
Şener Mengene
Afet Acil Durum Uzmanı – Araştırmacı-Yazar
Strateji Enstitüsü | Stratejik Araştırmalar Merkezi
