TÜM dünyada tiroid hastalıklarına dikkat çekmek ve farkındalık yaratmak için faaliyetler gerçekleştirilen Tiroid Haftası, bu yıl 22-29 Mayıs tarihleri arasında kutlanıyor. Türk ilaç sektörünün lideri Abdi İbrahim de Tiroid haftası kapsamında Türkiye’deki popülasyonun çok büyük bir kısmında görülen tiroid hastalığı ile ilgili farkındalık çalışmasında, Türkiye Endokrin ve Metabolizma Derneği (TEMD) ile bir projeye imza attı. Tiroid bezinin kelebeğe benzeyen yapısından ilham alınan farkındalık projesinde “İçinizdeki Kelebeğin Farkına Varın” video paylaşımlarıyla hastalığın semptomlarına dikkat çekilerek farkındalığın artırılması hedefleniyor.
Belirtiler, başka hastalıklarla karıştırılabiliyor
Bebeklikten itibaren büyüme ve gelişmeyi sağlamasıyla bilinen tiroid bezi birçok organ ve sistem üzerinde düzenleyici etki gösteriyor. Tiroid bezi boynun orta hattında yer alan ve salgıladığı hormonlar ile tüm vücut fonksiyonlarını düzenleyen, yapısı gereği kelebek şekline benzetilen bir organdır. Tiroid bezinin düzgün çalışmaması durumunda meydana gelen tiroid hormonlarının eksikliği veya fazlalığı vücutta birçok sistemin fonksiyonlarında değişime neden oluyor. Yaşam kalitesinde olumsuz etkilere yol açan tiroid hastalıkları, dünyada yaygın hastalıklardan biri olmasına rağmen, hastalıkla ilgili farkındalığın düşük olması ve genellikle semptomların diğer hastalıklarla karıştırılması gibi durumlar hasta ile doktorun buluşmasında gecikmeye sebep olabiliyor.
“İçinizdeki Kelebeğin Farkına Varın” projesiyle tiroid hastalıkları ile ilgili farkındalığı artırmayı hedeflediklerini belirten Türkiye Endokrin ve Metabolizma Derneği (TEMD) Tiroid Çalışma Grubu Başkanı Prof. Dr. Mustafa Şahin, tiroid hastalıklarının kadınlar başta olmak üzere yeni doğan, çocuk, ergen, erişkin ve yaşlılar, tüm yaş gruplarında ortaya çıkabildiğine dikkat çekiyor.
Her yüz kişiden ikisinde hipotiroidi belirtileri var
Prof. Dr. Mustafa Şahin tiroid hastalıklarının oluşmasıyla görülen hipotiroidi ve hipertiroidi ile ilgili şu bilgileri paylaştı: “Toplumda her yüz kişiden ikisinde aşikâr hipotiroidi görülürken yaklaşık yüzde 10 şikâyetleri belirsiz hipotiroidi görülmektedir. Kontrol dışı kilo alımı, halsizlik, kaş kenarlarında ve saçlarda dökülme, tırnaklarda kırılganlığın artması, seste kalınlaşma, menstrüel (adet) düzensizlikleri, tekrarlayan düşükler ve kısırlık hipotiroidinin şikâyet ve bulgularından birkaçıdır.”
Prof. Mustafa Şahin, hipotiroidinin, eksik olan levotiroksin hormonunun yerine konulması ile tedavi edildiğini ve tedavinin ömür boyu sürebileceğini söyledi. Kişiye özgü tedavi kadar tedaviye uyumun da önemli olduğuna dikkat çeken Şahin, özellikle tiroid hormonlarının mutlaka sabah uykudan uyanır uyanmaz ilk olarak aç karnına alınması gerekliliğine ve bazı besinlerin, çay, kahve, süt gibi içeceklerin, mide asidini baskılayıcı ilaçların ve demir, kalsiyum preparatlar gibi bazı ilaçların eş zamanlı alınmasının bu hormonun emilimini etkileyebileceğe dikkat çekiyor.
Türkiye'de hipotiroidinin öncelikli nedeninin Hashimoto hastalığı ve iyot eksikliği olduğunu vurgulayan Prof. Mustafa Şahin, ülkemizde iyot düzeyi ile ilgili yeni çalışma ve durum değerlendirmelerine ihtiyaç olduğunu belirtti. Son zamanlarda uygunsuz iyotlu bileşiklerin başka sebepler ile bilimsel dışı kullanımının önemli bir tiroid fonksiyon bozukluğu olduğuna işaret eden Şahin, bu konuda da toplumun bilgilendirilmesinin önemine işaret ediyor.
Şahin: Hipertiroidi, kalp sorunlarına yol açabilir
Prof. Şahin hipertiroidi ile ilgili ise şunları söyledi: “Kontrol dışı kilo kaybı, çarpıntı, aşırı terleme, sıcağa tahammülsüzlük, büyümüş tiroid bezi (guatr), kaslarda zayıflama, güçsüzlük, sinirlilik, anksiyete, uyku problemleri, titreme, gözlerde ileri doğru çıkıklık ve şişlik, ödem, kızarıklık ve ağrı gibi bulguları bulunan hipertiroidi, tiroid hastalıklarının bir diğer görülme şeklidir. Hipertiroidi pek çok önemli komplikasyonlara neden olabilir. Bunların başında da kalp problemleri geliyor. Tedavi edilmemiş hipertiroidi, zayıf ve kırılgan kemiklere (osteoporoz) yol açabiliyor. Tiroid ile ilgili şikâyet ve belirtileri olan hastaların mutlaka doktor kontrolünde tedavi süreçlerini düzenlemeleri gerekmektedir.”
Dünyanın yaşamış olduğu COVID-19 sürecinin, tiroid hastalıklarına etkisi ile ilgili Türkiye Endokrin ve Metabolizma Derneği Tiroid Çalışma Grubu tarafından yapılan iki ulusal çalışmada, Covid-19 hastalığı ve aşıların tiroid bezinde yol açtığı düşünülen hastalıklar araştırılmaktadır. Covid-19 hastalığı ve aşılara bağlı olarak subakut tiroidit denilen ağrılı bir tiroid bezi iltihabı hastalığı ve otoimmün tiroid hastalıkları görülebilmektedir.
Tiroid Hastalığı Nedir? Tiroid Hastalıkları Belirtileri ve Tedavisi
Tiroid hastalığı ülkemizde ve dünyada çok yaygındır. Bu yüzden tiroid hastalıkları belirtileri ve yakınmaları toplumda çok fazladır. Türüne bağlı olarak, tiroid hastalıkları kolayca tedavi edilebilir.
Tiroid ve Tiroid Bezi Nedir?
Tiroid, “Adem elması” veya gırtlağınızın hemen altında bulunur. Gelişme sırasında (rahim içinde) tiroid bezi dilin arkasından kaynaklanır, ancak normalde doğumdan önce boynun ön tarafına yer değiştirir. Bazen düzgün bir şekilde hareket edemez ve boynun yukarısında, hatta dilin arkasında (lingual tiroid) bulunur. Bu çok nadirdir. Diğer zamanlarda çok uzağa hareket ederek ve göğüs bölgesine yerleşebilir.
Bu da nadirdir.
Tiroid bezi, boynun ön tarafında bulunan, normalde bir onstan (28 gram) daha hafif olan küçük bir bezdir. Soluk borusu (trakea) boyunca uzanan ve isthmus olarak bilinen dar bir tiroid dokusu bandı ile birbirine bağlanan lob adı verilen iki yarıdan oluşur.
Tiroid Bezinin Görevleri
Tiroid bezi, tiroid hormonlarının üretiminden sorumludur. Endokrin sistemi için gereklidir. Endokrin sistemi, vücudun çok çeşitli işlevler için kullandığı hormonları üreten ve salgılayan bir dizi bezdir.
Tiroid bezi, metabolizma için gerekli olan tiroid bezi hormonlarını triiyodotironin (T3) ve tiroksin (T4) salgılar ve kontrol eder.
Tiroid bezi hormonları, vücut sağlığımız için normal düzeylerinde işlev görmelidir. Tiroid bezinden salgılanan tiroid hormonları, kan dolaşımı vasıtasıyla vücudumuzdaki tüm hücrelere ulaşır. Tiroid hormonlarının normal düzeyde olması, tüm organlarımızın ve sistemlerimizin normal işlevlerini yürütmesi açısından önemlidir. Tiroid hormonlarının az ya da fazla salgılanması, vücudumuzda çok farklı sağlık problemlerine yol açar.
Tiroid hormonunun metabolizmayı, büyümeyi ve diğer birçok vücut fonksiyonunu kontrol ettiği iyi bilinmektedir. Bu hormonlar kilonuzun, enerji seviyenizin, iç sıcaklığınızın, cildinizin, saçınızın, tırnak büyümenizin ve daha fazlasının düzenlenmesinde önemli bir rol oynar. Tiroid bezi, ön hipofiz bezi ve hipotalamus, hipotalamik-hipofiz-tiroid ekseni adı verilen kendi kendini düzenleyen bir devre içerir.
İLİŞKİLİ BEZLER:
Hipotalamus
Hipofiz bezi
Tiroid
İLİŞKİLİ HASTALIKLAR VE DURUMLAR:
Konjenital Hipotiroidizm
Guatr
Graves Hastalığı
Hashimoto Hastalığı
Hipotiroidizm
Lipidler ve Endokrin Bozuklukları
Tiroid kanseri
Tiroid nodülleri
Wilsons Sıcaklık Sendromu
İyot Nedir?
İyot, ince bağırsakta emilen temel bir elementtir. İyot, T3 ve T4’ün ayrılmaz bir parçasıdır. İyot kaynakları arasında iyotlu sofra tuzu, deniz ürünleri, deniz yosunu ve sebzeler bulunur. İyot alımının azalması, iyot eksikliğine ve tiroid hormon sentezinin azalmasına neden olabilir. İyot eksikliği kretinizm, guatr, miksödem koması ve hipotiroidizme neden olabilir.
İyot, vücudumuzda en fazla tiroid bezinde bulunur. Tiroid hormonu yapımında kullanılır. Tiroid bezinin yeterli oranda hormon sentezleyebilmesi için, iyot çok önemlidir. Vücudumuzda eğer iyot eksikliği varsa, yeterli tiroid hormonu üretilemez. İyot eksikliği nedeniyle hormon üretilememesini telafi etmek maksadıyla, tiroid bezi büyür. Guatr gelişir. Hatta zamanla tiroid bezinde nodüller oluşur.
İyot, vücudumuzda üretilmez. İyotun ana kaynağı besinlerdir. Dünya ülkelerinde iyot eksikliği yaygındır. Çoğu ülkede su ve ekmek gibi değişik gıda maddelerine iyot eklenerek, halkın iyot eksikliği giderilmeye çalışılır.
Ülkemizin toprağında ve suyunda da iyot eksiktir. Türkiye’de iyot tuza eklenmektedir.
Gebe ve emziren kadınlarda yeterli iyot alımı özellikle önemlidir. Çünkü, iyot eksikliği bebeklerde ve çocuklarda gelişme geriliğine sebep olabilir. Gebelik ve emzirme dönemlerinde kadınların iyot gereksinimiz arttığı için iyot takviyesi gerekebilir.
Tiroid bozuklukları Türkiye’de de oldukça yaygındır. Buna rağmen, tiroid hastaları doktora gitmediği için, erken teşhis konamıyor. Aslında tedavi ile kolayca düzeltilebilecek pek çok sıkıntıya katlanarak yaşamaya devam ediyor.
T4 Hormonu Nedir?
Tiroksin (T4), hipotalamus ve hipofiz bezinin düzenlemesi altında tiroid bezi tarafından üretilir. Geri bildirim döngüsü, hipotalamusa tirotropin-salgılayan hormonu salması için sinyal gönderir ve bu da hipofiz bezini tiroid uyarıcı hormonu salması için uyarır.
T3 Hormonu Nedir?
T3, tiroid bezi tarafından üretilen ve aynı zamanda diğer dokularda T4’ün deiyodinasyonu (enzimatik dönüşümü) yol
yla üretilen ikinci bir tiroid hormonudur. T3, kas kontrolü, beyin fonksiyonu ve gelişimi, kalp ve sindirim fonksiyonlarının korunmasına yardımcı olur. Ayrıca vücudun metabolik hızında ve kemik sağlığının korunmasında rol oynar.
Tiroid Bezinin Ürettiği Ana Hormonlar:
İç salgı bezlerinden biri olan tiroid;
Tiroksin veya tetraiodotironin (T4),
Triiyodotironindir (T3) adlı hormonların üretilmesi ve kan dolaşımına katılmasından sorumlu olan organımızdır.
Tiroid bezinden salgılanan tiroid hormonları, kan dolaşımı vasıtasıyla vücudumuzdaki tüm hücrelere ulaşır. Tiroid hormonlarının normal düzeyde olması, tüm organlarımızın ve sistemlerimizin normal işlevlerini yürütmesi açısından önemlidir. Tiroid hormonlarının az ya da fazla salgılanması, vücudumuzda çok farklı sağlık problemlerine yol açar.
Hipotalamustan tirotropin salgılayan hormon (TRH) ile ön hipofiz bezinden tiroid uyarıcı hormon (TSH) ve T4, uygun bir geri bildirim mekanizmasını sürdürmek için senkronize bir uyum içinde çalışırlar.
Tiroid bezi hormonları, anne rahmindeki fetüste ve yeni doğan bebeklerde beyin ve zeka gelişimini mümkün kılar. Çocuğun büyüme ve gelişmesini yönlendirir. Yetişkinlerde şeker, yağ ve protein metabolizmasını ayarlar.
Tiroid Bezi Hormonları: T3 ve T4 Hormonları
Tiroid bezimizin işlevi, birçok gıdada bulunan iyotu alıp tiroid hormonlarına dönüştürmektir: Tiroksin (T4) ve triiyodotironin (T3).
Tiroid hücreleri, vücutta iyodu emebilen tek hücredir. Bu hücreler, T3 ve T4 hormonlarını üretmek için iyot ve amino asit tirozinini (tyrosine) birleştirir. T3 ve T4 hormonları daha sonra kan dolaşımına katılırlar.
T3 ve T4 hormonları, bütün metabolizmamızı düzenler. Bunun yanında, bağışıklık sistemimizin çalışmasında çok önemli role sahiptirler. T3 ve T4 hormonları, kalp atış hızımızı ve vücut ısımızı etkiler. Aldığımız besinleri enerjiye dönüştürür. Yani, oksijen ve kalorilerin enerjiye dönüşümü gibi, metabolizmamızı kontrol ederler. T3 ve T4 hormonları, kan dolaşımıyla birlikte bütün vücut boyunca taşınırlar.
Vücuttaki her hücre, metabolizmasının düzenlenmesi için tiroid hormonlarına bağımlıdır.
Normal tiroid bezi, yaklaşık % 80 T4 hormonu ve yaklaşık % 20 T3 hormonu üretir. Ancak T3 hormonu, T4 hormonu’nun yaklaşık dört katı “hormon gücüne” sahiptir.
Tiroid Bezi Nasıl Kontrol Edilir?
Tiroid bezi, beynin tabanında yer alan fıstık büyüklüğünde küçük bir bez olan hipofiz bezinin kontrolü altındadır (yandaki resimde turuncu ile gösterilmiştir). Hipofiz bezinden salgılanan TSH hormonu (Tiroid Uyarıcı Hormon ya da Tiroid Stimule Edici Hormon), kan yoluyla tiroid bezine gelir. Tiroid bezinin T3 hormonu ile T4 hormonu salgılamasını sağlar.
Tiroid hormonlarının seviyesi (T3 ve T4 hormonları) çok düştüğünde, hipofiz bezi, tiroid bezini daha fazla hormon üretmesi için uyaran “Tiroid Uyarıcı Hormon (TSH)”u üretir. TSH’nin etkisi altında, tiroid T3 hormonu ve T4 hormonu üretip salgılayarak kandaki düzeylerini yükseltir.
Hipofiz bunu hisseder ve TSH üretimini azaltarak tepki verir. Tiroid bezini bir fırın, hipofiz bezini ise termostat olarak düşünebiliriz.
Tiroid Hormonları Isı Gibidir
Isı termostata geri döndüğünde termostatı kapatır. Oda soğudukça (tiroid hormon seviyeleri düştükçe), termostat tekrar açılır (TSH artar) ve fırın daha fazla ısı üretir (tiroid hormonları).
Hipofiz bezinin kendisi, hipotalamus olarak bilinen başka bir bez tarafından düzenlenir (yandaki resimde açık mavi olarak gösterilmiştir). Hipotalamus beynin bir parçasıdır. Hipofiz bezine tiroid bezini uyarmasını (TSH salgılamasını) söyleyen TSH Salgılama Hormonu (TRH) üretir. Hipotalamus, hipofiz bezine tiroidin hangi seviyeye ayarlanması gerektiğini söylediği için termostatı düzenleyen kişi olarak düşünülebilir.
Tiroid Hastalığı ve Teşhis Yöntemleri:
Tiroid hastalıkları, yaşam kalitesini bozar. Uzun dönemde bir çok organı ilgilendiren sağlık sorunlarına yol açar. Bu yüzden tiroid hastalıkları erken dönemde teşhis edilip, tedaviye hemen başlanmalıdır. Bir çok tiroid hastasında hiçbir şikayet olmayabilir. Ya da var olan şikayetlerin tiroid bezi ile bağlantılı olduğu düşünülmeyebilir. Bu yüzden tiroid hastalıkları sıklıkla gözden kaçar. Aslında tiroid hastalarına tanı koymak oldukça kolaydır.
Öncelikle doktor tarafından boyun bölgesine elle muayene yapılır.
Daha sonra kan testi istenir. Vücuttaki TSH, T3, T4 ve gerekirse tiroid otoantikorlarına bakılır.
Tiroid bezinin yapısını ve nodül varlığını görmek için tiroid ultrasonografisi ve sintigrafisi çekilir.
Nodüllerle ilgili daha ayrıntılı inceleme için iğne biyopsisi uygulanabilir.
Tiroid Hastalığı iki Gruba Ayrılır
İyot eksikliğinden kaynaklanan tiroid bezinin işlevsel ya da yapısal bozuklukları, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de oldukça yaygındır. Tiroid bezlerindeki hastalıklar anatomik ve fonksiyonel (işlevsel) olarak iki grupta toplanmaktadır.
İlk grupta trioid bezinin anatomik özelliklerine bağlı tiroid hastalıkları yer alır. Bunlardan en bilineni ise bu bezin büyümesiyle ortaya çıkan guatr hastalığıdır.
Tiroid bezinin fonksiyonu ile ilgili durumlar ise farklı adlandırılır. Tiroid bezi normalden az hormon salgıladığında “hipotiroidi”, normalden fazla hormon salgıladığında ise “hipertiroidi” oluşur. Bu hastalık türleri aşağıda detaylı olarak incelenecektir.
Tiroid hastalığı kadınlarda daha çok görülür.
Basit bir kan tetkiki yapılarak, vücuttaki tiroid hormonlarının düzeyi ölçülür. Tiroid fonksiyon bozuklukları saptanır. Ultrasonografi ile de tiroid bezindeki yapısal bozukluklar yani guatr ve tiroid nodülleri kolaylıkla görüntülenebilir.
Panik atak veya menopoz belirtileri sandığımız şikayetlerimiz gerçekte tiroid hastalığı bulgusu olabilir. Buna en iyi karar verecek olan doktorlarımızdır.
Tiroit hastalıkları ayrıca iyi huylu ve kötü huylu olarak da sınıflandırılabilir.
Tiroid Hastalığı Genel Belirtileri:
Kilo verememek,
Depresyon,
İsteksizlik,
Konsantrasyon güçlüğü,
Unutkanlık gibi çok sık görülen şikayetler aslında tiroid hastalığının bir belirtisi olabilir.
Tiroid Hastalığı: “Hipertiroidi Belirtileri”
Kan dolaşımında çok fazla T3 olması tirotoksikoz olarak adlandırılır. Bu durum genellikle tiroid bezindeki aşırı aktivite veya hipertiroidizmden kaynaklanır.
Hipertiroidizm;
Graves hastalığı,
Tiroid iltihabı,
İyi huylu bir tümör oluşması gibi şeklinde ortaya çıkabilir.
Hipertiroidizm (Tirotoksikoz), T3 içeren takviyeler alındığında da oluşabilir. Tiroid hormonlarının fazla salgılandığı hallerde (hipertiroidi) aşağıdaki yakınmalar görülebilir:
Unutkanlık ve konsantrasyonda azalma,
Çarpıntı,
Kalp ritim bozuklukları,
Yüksek tansiyon,
Aşırı terleme,
Sinirlilik ve huzursuzluk,
Deride incelme, nemli ve pembe cilt, sıcak ve nemli deri
Sıcağa tahammül edememe,
İştah artışı,
Ellerde titreme,
Hızlı kilo kaybı,
Saçların incelmesi, kırılması ve dökülmesi,
Sürekli bir ishal durumu,
Gözlerde büyüme,
Parlak ışığa karşı duyarlı olma,
Düzensiz uyku,
Düzensiz adet döngüsü veya hiç adet görememe,
Tiroid bezinin büyümesi ve guatr oluşması.
Tiroid Hastalığı: “Hipotriodi Belirtileri”
Türkiye’de hipotiroidinin en sık nedeni hashimoto tiroididir. Bu hastalık bir otoimmün hastalıktır. Otoimmünite durumunda vücudumuzun bağışıklık sistemi düzgün çalışmaz. Bağışıklık sistemi, vücudumuzun kendi öz hücrelerine zarar veririr. Otoimmün hastalık halinde vücudun bağışıklık sistemi kendisine düşman hale gelerek tiroide saldırır. Hashimoto tiroidi kronik bir hastalıktır. Bir çeşit iltihabi bir olay sonucu tiroid dokusu uzun vadede tahrip olur. Hastalık ilerledikçe yeterli hormon üretecek miktarda tiroid hücresi kalmayabilir.
Hipotiroidizm, tiroid bezinin yeterince tiroid hormonu üretmemesi durumunda ortaya çıkan bir durumdur. Bu, Hashimoto tiroiditi veya belirli ilaçlar gibi otoimmün koşullardan kaynaklanıyor olabilir.
Hipotiroidizm, hipofiz tümörleri veya iltihaplanma gibi hipofiz disfonksiyonunda da ortaya çıkabilir.
Hipotiroidizm yetişkinlerde ve kadınlarda daha yaygındır.
Tiroid hormonlarının az salgılandığı durumlarda (hipertiroidi veya tirotoksikoz) aşağıdaki şikayet ve belirtiler gözlemlenebilir:
Bağırsaktan, saç telimize kadar, tüm metabolizmanın yavaş çalışması; halsizlik, çabuk yorulma, hareketlerde yavaşlık,
Ruh hali bozuklukları, zihinsel depresyon ve mutsuzluk,
Soğuğa tahammül edememe, üşüme hissi,
Vücutta şişkinlik, ciltte kabalaşma, ellerde ve ayaklarda ödem oluşması,
Terlemenin azalması ve kuru cilt,
Ses kısıklığı,
Uyuma isteğinin artması,
Kabızlık,
Saçlarda dökülme,
Anormal ve hızlı kilo alma
İştah fazlalığı,
Unutkanlık, konsantrasyon azalması,
Erkelerde ergenliğin gecikmesi,
Kadınlarda adet düzensizlikleri: Adet süresi ve sıklığının azalması veya adet yokluğu şikayetleri,
Tiroid bezinin büyümesi ve hastaların boyunlarında şişlik oluşması.
İyi Huylu Tiroid Hastalıkları:
Birinci grupta guatr hastalığı yer alır. Guatr hastalığı tiroid bezinin büyümesi sonucu ortaya çıkar. Bu hastalık türünde, tiroid içinde bir veya bir kaç tane “yumru” oluşabilir. Buna tıp dilinde “Nodüler Guatr” denir.
İkinci grubunda ise işlev bozukluklarından kaynaklanan hastalıklar bulunur. İşlev bozukluğu hastalıkları, hormonun az ya da çok salgılanmasına bağlı olarak ortaya çıkar. Eğer tiroit hormonu aşırı salgılanıyorsa bu duruma “zehirli guatr ya da hipertiroidi” denmektedir. Eğer tiroid hormonu az salgılanıyorsa, bu duruma “hipotiroidi“ adı verilir.
Bazen hem guatr büyür, hem de işlevsel, yani hormonal bozukluk ortaya çıkabilir.
İyi huylu hastalıkların son çeşidi ise “Hashimoto tiroiditi hastalığı”dır. Bu hastalık türü, tiroidin iltihaplanmasıyla ortaya çıkar.
Kötü Huylu Tiroid Hastalıkları:
Aşağıdaki tiroid bezi hastalıkları “kötü huylu” olarak kabul edilmektedir:
Tiroit kanseri,
“Papiller” ve “folliküler” tiroit kanserleri.
Tiroid Hastalığı Bakımından Risk Grubundakiler
Beslenmesinde yeterince iyot alamayan, yani iyotça fakir olan bölgelerde yaşayanlar: Dünyanın büyük bir çoğunluğu iyot açısından fakir ülkelerde yaşamaktadır. Batı ülkelerinde ekmek ve suya iyot katılarak, iyot eksikliği giderilmektedir. Türkiye’de ise iyot, tuza katılmaktadır.
Vücudumuz iyotu besin yoluyla yani dışarıdan temin etmektedir. Dolayısıyla iyi beslenemeyen veya beslenirken iyot alamayan insanlar her zaman tiroid bezi hastalıklarına daha kolay yakalanabilirler.
Radyasyon ortamında çalışanlar da yüksek risk grubundadırlar.
Tedavisi için amiodaron, lityum, interferon gibi ilaçları kullananlar da risk grubundadırlar.
Ailesinde tiroid rahatsızlıkları bulunanlar da risk grubuna dahildirler.
Tiroid Hastalıkları ve Tedavi Yöntemleri
Vücuttaki önemli görevleri nedeniyle tiroid hormonu bozuklukları önemli sağlık sorunlarına yol açar. Tiroid hastalıkları mutlaka tedavi edilmelidir.
Sinsice ilerleyen tiroit bezi sorunlarında tedavi, hastalığın türüne göre değişir. İlaç tedavisi ile hormonların yerine konması ya da düzenlenmesi, ilaç tedavisinin yetmediği durumlarda risk faktörleri radyoaktif iyot tedavisi ve bu bezin alındığı cerrahi uygulanabilir.
Tiroid bezi problemleri, sinsice ilerler. Ancak, doktorlar tarafından tanısı çok kolaydır.
Tiroit bezi sorunlarının neden olduğu tiroid hastalıkları, hastalık türüne göre, genel olarak aşağıdaki şekillerde tedavi edilebilir:
İlaç tedavisi ile eksik hormonlar normal düzeye getirilebilir,
İlaç tedavisinin kafi gelmediği hallerde, radyoaktif iyot tedavisi uygulanabilir,
Cerrahi yöntemle tiroid bezi alınabilir.
Tiroid fonksiyon bozuklukları (az veya fazla hormon salgılanması durumu) ilaç tedavisi ile tedavi edilebilir. Hipotiroidi tedavisinde sentetik troid hormonu tablet şeklinde ilaç olarak verilerek vücutta eksik olan tiroid hormonu tamamlanır. Her hastanın kullanması gereken ilaç dozu cinsiyet, yaş ve vücut yapısına bağlı olarak hesaplanır. Hastanın kan testleri yapılarak vücutta ne kadar tiroid hormonu bulunduğu kontrol edilir. Gerekirse hastanın ilaç dozu ayarlanır. Zaman içinde hastanın vücudunda bulunan hormon gereksinimi değişebileceğinden düzenli aralıklarla kontrole devam edilmelidir. Hipotiroidi geri dönüşü mümkün olmayan bir durumdur. Bu nedenle tedavisi ömür boyu sürmelidir.
“Hipertroidi”de ise, ilaç tedavisi ile aşırı hormon üretimi engellenir. Fakat bu hastalarda daha etkin ve kalıcı bir tedavi için genellikle “atom tedavisi” olarak da bilinen radyoaktif iyot tedavisi veya cerarhi tedavi uygulanır.
Guatr Nedir?
Tiroid bezinin her hangi bir nedenle büyümesine guatr denir.
Tiroid bezinde oluşabilecek büyüme ve nodüller nedeniyle vücutta boyun bölgemizde oluşabilir. Tiroid bezindeki şişmenin oranına bağlı olarak, guatr olanlar boyun bölgesinde oluşan şişliği fark edebilirler.
Tiroid bezi hem yutma borusuna, hem de nefes borusuna yakındır. Tiroid bezinde şişlik meydana geldiğinde, bu şişlik yutkunma ve nefes alma borusuna baskı yapar. Bu yüzden boyun bölgesinde guatr oluşan hastalar, yutkunurken takılma hissi veya zorluk yaşayabilirler. Nefes darlığından yakınabilirler. Ses kısıklığı veya ses değişikliği belirtisi gösterebilirler.
Guatr her zaman tiroid fonksiyon bozukluğu ile birlikte oluşmayabilir. Hatta guatrı olan hastalarda sıklıkla tiroid hormonu düzeyleri normal sınırlardadır.
Daha önce belirttiğimiz gibi, bazen hem guatr büyür, hem de işlevsel, yani hormonal bozukluk ortaya çıkabilir.
Tiroid Nodülleri
Nodül, normal olmayan doku büyümesinin oluşturduğu yuvarlak kitlelerdir.
Anormal doku büyümesi denince aklımıza hemen kanseri getirmeyelim. Tiroid bozuklukları olan kişilerde, nodüller sıkça görülebilir. Tiroit nodülü, tiroit dokusu içinde oluşan farklı yapıda ve değişik büyüklüklerde olabilen anormal yumrular veya kitlelerdir. Bunların büyük kısmı zararsız ve iyi huyludur. Nodüller genellikle çıplak gözle fark edilmezler. Ancak, boyutları 2 cm çapına ulaşınca, nodüller gözle de görülebilir. Tiroid nodülleri %5-10 oranında ise kanser riski taşırlar. Tiroid nodülleri tek başına bir sorun olabileceği gibi, başka hastalıklara bağlı olarak da ortaya çıkabilir.
Troid nodülleri çok yaygındır, neredeyse toplumun yarısında görülür. Troid nodülleri, nadiren bulgu verir. Troid nodülleri pek çok neden bağlı olarak oluşabilir. Troid nodüllerinin hemen hemen %95 kadarı iyi huyludur. Çoğu troid nodülü, tedavi gerektirmez.
Bazı hastalarda nodüllere ultrasonografi eşliğinde iğne biyopsisi yapılarak tedaviye karara verilir.
Kişide yakınmalara neden olan büyük guatr, aşırı tiroid hormonu üreten ya da şüpheli özellikler taşıyan troid nodülleri, cerrahi tedavi gerektirir.
Günümüzde gelişen cerrahi teknik ve sağlık teknolojisindeki ilerlemelerin sağladığı yeni cihazlar sayesinde tiroid ameliyatları çok düşük riskle ve yüksek başarı oranıyla yapılabilmekte, pek çok hasta içn kesin tedavi sağlanmaktadır.
Kadınlarda Tiroid Hastalığı
Kadınlar, hayatlarının bazı dönemlerinde tiroid hastalıklarına karşı çok daha duyarlı hale gelirler. Özellikle çocuk doğurma çağındaki kadınlarda, tiroid fonksiyon bozukluğu çokça görülür. Hem hipertiroidi hem de hipotiroidi kadınlarda adet düzensizliği, gebe kalmakta zorluk ve düşüklere neden olabilir. Anne adaylarında ve gebeliğin erken döneminde tiroid hormonları mutlaka kontrol edilmelidir. Gebelikten önce tiroid ilacı kullanan kadınlarda hormon düzeyleri gebelik boyunca daha sık kontrol edilerek, ilaç dozu ayarlanmalıdır. Çünkü, anne karnında bebeğin gelişimi, annenin tiroid hormonlarına bağımlıdır. Daha önce tiroid hastalığı olmayan yeni annelerde, doğumdan sonraki ilk yıl içinde, tiroid sorunu ortaya çıkabilir. Buna postpartum tiroidit adı verilir.
Postpartum tiroidit nedir?
Tiroidit, tiroid bezinin iltihaplanmasına verilen genel isimdir. Postpartum tiroidit, kadınlarda doğum yaptıktan sonra görülen tiroid bezi iltihaplanması durumudur. Tiroidit, hem hipertiroidiye (kandaki yüksek tiroid hormon düzeyleri) hem de hipotiroidiye (kandaki düşük tiroid hormon düzeyleri) neden olabilir. Postpartum tiroiditte öncelikle hipertiroidi (tirotoksikoz) oluşur. Bunu hipotiroidi takip eder.
Postpartum tiroiditte, hem hipotiroidi, hem de hipertiroidiye bağlı semptomlar görülebilir. Özellikle bu dönemde annelerde oldukça sık görülebilen ruh durumu değişikliklerinin, tiroid bozukluğuna bağlı olma olasılığı dikkatten kaçmamalıdır.
Kadınlarda ileri yaşlarda bu kez menapoz ve tiroid bozuklukları ilişkisi önem kazanır. Tiroid bozuklukları erken menopoza neden olabilir. Ya da menopoz belirtilerini şiddetini artırabilir. menopoz döneminde hem tiroid bozukluklarının sıklığı artar, hem de yaş ilerledikçe vücut bu bozukluklardan daha fazla etkilenir.
Tiroid Hastalığı Konusunda Doktorunuza Şunları Sorun
Bir tiroid bozukluğunun semptomlarıyla mücadele ediyorsanız ve tiroksin eksikliğinden şüpheleniyorsanız, bir endokrinologla konuşmanız çok önemlidir. Tiroid hormon düzeylerinizin olması gereken yerde olup olmadığını belirlemek için bir dizi kan testine ihtiyacınız olacaktır.
Tiroid sağlığınızı doktorunuzla tartışırken şu soruları sormayı düşünün:
Tiroid hormon seviyem normal mi?
Tiroid fonksiyonumu kontrol etmek için hangi testi yapmalıyım?
Belirtilerim tiroid hormon anormalliklerinden kaynaklanıyor olabilir mi?
Tiroid hormon seviyem çok yüksek veya çok düşükse. Tedavi seçenekleri nelerdir?
Bir tiroid uzmanı veya endokrinolog görmeli miyim?
Belirtiler, başka hastalıklarla karıştırılabiliyor
Bebeklikten itibaren büyüme ve gelişmeyi sağlamasıyla bilinen tiroid bezi birçok organ ve sistem üzerinde düzenleyici etki gösteriyor. Tiroid bezi boynun orta hattında yer alan ve salgıladığı hormonlar ile tüm vücut fonksiyonlarını düzenleyen, yapısı gereği kelebek şekline benzetilen bir organdır. Tiroid bezinin düzgün çalışmaması durumunda meydana gelen tiroid hormonlarının eksikliği veya fazlalığı vücutta birçok sistemin fonksiyonlarında değişime neden oluyor. Yaşam kalitesinde olumsuz etkilere yol açan tiroid hastalıkları, dünyada yaygın hastalıklardan biri olmasına rağmen, hastalıkla ilgili farkındalığın düşük olması ve genellikle semptomların diğer hastalıklarla karıştırılması gibi durumlar hasta ile doktorun buluşmasında gecikmeye sebep olabiliyor.
“İçinizdeki Kelebeğin Farkına Varın” projesiyle tiroid hastalıkları ile ilgili farkındalığı artırmayı hedeflediklerini belirten Türkiye Endokrin ve Metabolizma Derneği (TEMD) Tiroid Çalışma Grubu Başkanı Prof. Dr. Mustafa Şahin, tiroid hastalıklarının kadınlar başta olmak üzere yeni doğan, çocuk, ergen, erişkin ve yaşlılar, tüm yaş gruplarında ortaya çıkabildiğine dikkat çekiyor.
Her yüz kişiden ikisinde hipotiroidi belirtileri var
Prof. Dr. Mustafa Şahin tiroid hastalıklarının oluşmasıyla görülen hipotiroidi ve hipertiroidi ile ilgili şu bilgileri paylaştı: “Toplumda her yüz kişiden ikisinde aşikâr hipotiroidi görülürken yaklaşık yüzde 10 şikâyetleri belirsiz hipotiroidi görülmektedir. Kontrol dışı kilo alımı, halsizlik, kaş kenarlarında ve saçlarda dökülme, tırnaklarda kırılganlığın artması, seste kalınlaşma, menstrüel (adet) düzensizlikleri, tekrarlayan düşükler ve kısırlık hipotiroidinin şikâyet ve bulgularından birkaçıdır.”
Prof. Mustafa Şahin, hipotiroidinin, eksik olan levotiroksin hormonunun yerine konulması ile tedavi edildiğini ve tedavinin ömür boyu sürebileceğini söyledi. Kişiye özgü tedavi kadar tedaviye uyumun da önemli olduğuna dikkat çeken Şahin, özellikle tiroid hormonlarının mutlaka sabah uykudan uyanır uyanmaz ilk olarak aç karnına alınması gerekliliğine ve bazı besinlerin, çay, kahve, süt gibi içeceklerin, mide asidini baskılayıcı ilaçların ve demir, kalsiyum preparatlar gibi bazı ilaçların eş zamanlı alınmasının bu hormonun emilimini etkileyebileceğe dikkat çekiyor.
Türkiye'de hipotiroidinin öncelikli nedeninin Hashimoto hastalığı ve iyot eksikliği olduğunu vurgulayan Prof. Mustafa Şahin, ülkemizde iyot düzeyi ile ilgili yeni çalışma ve durum değerlendirmelerine ihtiyaç olduğunu belirtti. Son zamanlarda uygunsuz iyotlu bileşiklerin başka sebepler ile bilimsel dışı kullanımının önemli bir tiroid fonksiyon bozukluğu olduğuna işaret eden Şahin, bu konuda da toplumun bilgilendirilmesinin önemine işaret ediyor.
Şahin: Hipertiroidi, kalp sorunlarına yol açabilir
Prof. Şahin hipertiroidi ile ilgili ise şunları söyledi: “Kontrol dışı kilo kaybı, çarpıntı, aşırı terleme, sıcağa tahammülsüzlük, büyümüş tiroid bezi (guatr), kaslarda zayıflama, güçsüzlük, sinirlilik, anksiyete, uyku problemleri, titreme, gözlerde ileri doğru çıkıklık ve şişlik, ödem, kızarıklık ve ağrı gibi bulguları bulunan hipertiroidi, tiroid hastalıklarının bir diğer görülme şeklidir. Hipertiroidi pek çok önemli komplikasyonlara neden olabilir. Bunların başında da kalp problemleri geliyor. Tedavi edilmemiş hipertiroidi, zayıf ve kırılgan kemiklere (osteoporoz) yol açabiliyor. Tiroid ile ilgili şikâyet ve belirtileri olan hastaların mutlaka doktor kontrolünde tedavi süreçlerini düzenlemeleri gerekmektedir.”
Dünyanın yaşamış olduğu COVID-19 sürecinin, tiroid hastalıklarına etkisi ile ilgili Türkiye Endokrin ve Metabolizma Derneği Tiroid Çalışma Grubu tarafından yapılan iki ulusal çalışmada, Covid-19 hastalığı ve aşıların tiroid bezinde yol açtığı düşünülen hastalıklar araştırılmaktadır. Covid-19 hastalığı ve aşılara bağlı olarak subakut tiroidit denilen ağrılı bir tiroid bezi iltihabı hastalığı ve otoimmün tiroid hastalıkları görülebilmektedir.
Tiroid Hastalığı Nedir? Tiroid Hastalıkları Belirtileri ve Tedavisi
Tiroid hastalığı ülkemizde ve dünyada çok yaygındır. Bu yüzden tiroid hastalıkları belirtileri ve yakınmaları toplumda çok fazladır. Türüne bağlı olarak, tiroid hastalıkları kolayca tedavi edilebilir.
Tiroid ve Tiroid Bezi Nedir?
Tiroid, “Adem elması” veya gırtlağınızın hemen altında bulunur. Gelişme sırasında (rahim içinde) tiroid bezi dilin arkasından kaynaklanır, ancak normalde doğumdan önce boynun ön tarafına yer değiştirir. Bazen düzgün bir şekilde hareket edemez ve boynun yukarısında, hatta dilin arkasında (lingual tiroid) bulunur. Bu çok nadirdir. Diğer zamanlarda çok uzağa hareket ederek ve göğüs bölgesine yerleşebilir.
Bu da nadirdir.
Tiroid bezi, boynun ön tarafında bulunan, normalde bir onstan (28 gram) daha hafif olan küçük bir bezdir. Soluk borusu (trakea) boyunca uzanan ve isthmus olarak bilinen dar bir tiroid dokusu bandı ile birbirine bağlanan lob adı verilen iki yarıdan oluşur.
Tiroid Bezinin Görevleri
Tiroid bezi, tiroid hormonlarının üretiminden sorumludur. Endokrin sistemi için gereklidir. Endokrin sistemi, vücudun çok çeşitli işlevler için kullandığı hormonları üreten ve salgılayan bir dizi bezdir.
Tiroid bezi, metabolizma için gerekli olan tiroid bezi hormonlarını triiyodotironin (T3) ve tiroksin (T4) salgılar ve kontrol eder.
Tiroid bezi hormonları, vücut sağlığımız için normal düzeylerinde işlev görmelidir. Tiroid bezinden salgılanan tiroid hormonları, kan dolaşımı vasıtasıyla vücudumuzdaki tüm hücrelere ulaşır. Tiroid hormonlarının normal düzeyde olması, tüm organlarımızın ve sistemlerimizin normal işlevlerini yürütmesi açısından önemlidir. Tiroid hormonlarının az ya da fazla salgılanması, vücudumuzda çok farklı sağlık problemlerine yol açar.
Tiroid hormonunun metabolizmayı, büyümeyi ve diğer birçok vücut fonksiyonunu kontrol ettiği iyi bilinmektedir. Bu hormonlar kilonuzun, enerji seviyenizin, iç sıcaklığınızın, cildinizin, saçınızın, tırnak büyümenizin ve daha fazlasının düzenlenmesinde önemli bir rol oynar. Tiroid bezi, ön hipofiz bezi ve hipotalamus, hipotalamik-hipofiz-tiroid ekseni adı verilen kendi kendini düzenleyen bir devre içerir.
İLİŞKİLİ BEZLER:
Hipotalamus
Hipofiz bezi
Tiroid
İLİŞKİLİ HASTALIKLAR VE DURUMLAR:
Konjenital Hipotiroidizm
Guatr
Graves Hastalığı
Hashimoto Hastalığı
Hipotiroidizm
Lipidler ve Endokrin Bozuklukları
Tiroid kanseri
Tiroid nodülleri
Wilsons Sıcaklık Sendromu
İyot Nedir?
İyot, ince bağırsakta emilen temel bir elementtir. İyot, T3 ve T4’ün ayrılmaz bir parçasıdır. İyot kaynakları arasında iyotlu sofra tuzu, deniz ürünleri, deniz yosunu ve sebzeler bulunur. İyot alımının azalması, iyot eksikliğine ve tiroid hormon sentezinin azalmasına neden olabilir. İyot eksikliği kretinizm, guatr, miksödem koması ve hipotiroidizme neden olabilir.
İyot, vücudumuzda en fazla tiroid bezinde bulunur. Tiroid hormonu yapımında kullanılır. Tiroid bezinin yeterli oranda hormon sentezleyebilmesi için, iyot çok önemlidir. Vücudumuzda eğer iyot eksikliği varsa, yeterli tiroid hormonu üretilemez. İyot eksikliği nedeniyle hormon üretilememesini telafi etmek maksadıyla, tiroid bezi büyür. Guatr gelişir. Hatta zamanla tiroid bezinde nodüller oluşur.
İyot, vücudumuzda üretilmez. İyotun ana kaynağı besinlerdir. Dünya ülkelerinde iyot eksikliği yaygındır. Çoğu ülkede su ve ekmek gibi değişik gıda maddelerine iyot eklenerek, halkın iyot eksikliği giderilmeye çalışılır.
Ülkemizin toprağında ve suyunda da iyot eksiktir. Türkiye’de iyot tuza eklenmektedir.
Gebe ve emziren kadınlarda yeterli iyot alımı özellikle önemlidir. Çünkü, iyot eksikliği bebeklerde ve çocuklarda gelişme geriliğine sebep olabilir. Gebelik ve emzirme dönemlerinde kadınların iyot gereksinimiz arttığı için iyot takviyesi gerekebilir.
Tiroid bozuklukları Türkiye’de de oldukça yaygındır. Buna rağmen, tiroid hastaları doktora gitmediği için, erken teşhis konamıyor. Aslında tedavi ile kolayca düzeltilebilecek pek çok sıkıntıya katlanarak yaşamaya devam ediyor.
T4 Hormonu Nedir?
Tiroksin (T4), hipotalamus ve hipofiz bezinin düzenlemesi altında tiroid bezi tarafından üretilir. Geri bildirim döngüsü, hipotalamusa tirotropin-salgılayan hormonu salması için sinyal gönderir ve bu da hipofiz bezini tiroid uyarıcı hormonu salması için uyarır.
T3 Hormonu Nedir?
T3, tiroid bezi tarafından üretilen ve aynı zamanda diğer dokularda T4’ün deiyodinasyonu (enzimatik dönüşümü) yol
yla üretilen ikinci bir tiroid hormonudur. T3, kas kontrolü, beyin fonksiyonu ve gelişimi, kalp ve sindirim fonksiyonlarının korunmasına yardımcı olur. Ayrıca vücudun metabolik hızında ve kemik sağlığının korunmasında rol oynar.
Tiroid Bezinin Ürettiği Ana Hormonlar:
İç salgı bezlerinden biri olan tiroid;
Tiroksin veya tetraiodotironin (T4),
Triiyodotironindir (T3) adlı hormonların üretilmesi ve kan dolaşımına katılmasından sorumlu olan organımızdır.
Tiroid bezinden salgılanan tiroid hormonları, kan dolaşımı vasıtasıyla vücudumuzdaki tüm hücrelere ulaşır. Tiroid hormonlarının normal düzeyde olması, tüm organlarımızın ve sistemlerimizin normal işlevlerini yürütmesi açısından önemlidir. Tiroid hormonlarının az ya da fazla salgılanması, vücudumuzda çok farklı sağlık problemlerine yol açar.
Hipotalamustan tirotropin salgılayan hormon (TRH) ile ön hipofiz bezinden tiroid uyarıcı hormon (TSH) ve T4, uygun bir geri bildirim mekanizmasını sürdürmek için senkronize bir uyum içinde çalışırlar.
Tiroid bezi hormonları, anne rahmindeki fetüste ve yeni doğan bebeklerde beyin ve zeka gelişimini mümkün kılar. Çocuğun büyüme ve gelişmesini yönlendirir. Yetişkinlerde şeker, yağ ve protein metabolizmasını ayarlar.
Tiroid Bezi Hormonları: T3 ve T4 Hormonları
Tiroid bezimizin işlevi, birçok gıdada bulunan iyotu alıp tiroid hormonlarına dönüştürmektir: Tiroksin (T4) ve triiyodotironin (T3).
Tiroid hücreleri, vücutta iyodu emebilen tek hücredir. Bu hücreler, T3 ve T4 hormonlarını üretmek için iyot ve amino asit tirozinini (tyrosine) birleştirir. T3 ve T4 hormonları daha sonra kan dolaşımına katılırlar.
T3 ve T4 hormonları, bütün metabolizmamızı düzenler. Bunun yanında, bağışıklık sistemimizin çalışmasında çok önemli role sahiptirler. T3 ve T4 hormonları, kalp atış hızımızı ve vücut ısımızı etkiler. Aldığımız besinleri enerjiye dönüştürür. Yani, oksijen ve kalorilerin enerjiye dönüşümü gibi, metabolizmamızı kontrol ederler. T3 ve T4 hormonları, kan dolaşımıyla birlikte bütün vücut boyunca taşınırlar.
Vücuttaki her hücre, metabolizmasının düzenlenmesi için tiroid hormonlarına bağımlıdır.
Normal tiroid bezi, yaklaşık % 80 T4 hormonu ve yaklaşık % 20 T3 hormonu üretir. Ancak T3 hormonu, T4 hormonu’nun yaklaşık dört katı “hormon gücüne” sahiptir.
Tiroid Bezi Nasıl Kontrol Edilir?
Tiroid bezi, beynin tabanında yer alan fıstık büyüklüğünde küçük bir bez olan hipofiz bezinin kontrolü altındadır (yandaki resimde turuncu ile gösterilmiştir). Hipofiz bezinden salgılanan TSH hormonu (Tiroid Uyarıcı Hormon ya da Tiroid Stimule Edici Hormon), kan yoluyla tiroid bezine gelir. Tiroid bezinin T3 hormonu ile T4 hormonu salgılamasını sağlar.
Tiroid hormonlarının seviyesi (T3 ve T4 hormonları) çok düştüğünde, hipofiz bezi, tiroid bezini daha fazla hormon üretmesi için uyaran “Tiroid Uyarıcı Hormon (TSH)”u üretir. TSH’nin etkisi altında, tiroid T3 hormonu ve T4 hormonu üretip salgılayarak kandaki düzeylerini yükseltir.
Hipofiz bunu hisseder ve TSH üretimini azaltarak tepki verir. Tiroid bezini bir fırın, hipofiz bezini ise termostat olarak düşünebiliriz.
Tiroid Hormonları Isı Gibidir
Isı termostata geri döndüğünde termostatı kapatır. Oda soğudukça (tiroid hormon seviyeleri düştükçe), termostat tekrar açılır (TSH artar) ve fırın daha fazla ısı üretir (tiroid hormonları).
Hipofiz bezinin kendisi, hipotalamus olarak bilinen başka bir bez tarafından düzenlenir (yandaki resimde açık mavi olarak gösterilmiştir). Hipotalamus beynin bir parçasıdır. Hipofiz bezine tiroid bezini uyarmasını (TSH salgılamasını) söyleyen TSH Salgılama Hormonu (TRH) üretir. Hipotalamus, hipofiz bezine tiroidin hangi seviyeye ayarlanması gerektiğini söylediği için termostatı düzenleyen kişi olarak düşünülebilir.
Tiroid Hastalığı ve Teşhis Yöntemleri:
Tiroid hastalıkları, yaşam kalitesini bozar. Uzun dönemde bir çok organı ilgilendiren sağlık sorunlarına yol açar. Bu yüzden tiroid hastalıkları erken dönemde teşhis edilip, tedaviye hemen başlanmalıdır. Bir çok tiroid hastasında hiçbir şikayet olmayabilir. Ya da var olan şikayetlerin tiroid bezi ile bağlantılı olduğu düşünülmeyebilir. Bu yüzden tiroid hastalıkları sıklıkla gözden kaçar. Aslında tiroid hastalarına tanı koymak oldukça kolaydır.
Öncelikle doktor tarafından boyun bölgesine elle muayene yapılır.
Daha sonra kan testi istenir. Vücuttaki TSH, T3, T4 ve gerekirse tiroid otoantikorlarına bakılır.
Tiroid bezinin yapısını ve nodül varlığını görmek için tiroid ultrasonografisi ve sintigrafisi çekilir.
Nodüllerle ilgili daha ayrıntılı inceleme için iğne biyopsisi uygulanabilir.
Tiroid Hastalığı iki Gruba Ayrılır
İyot eksikliğinden kaynaklanan tiroid bezinin işlevsel ya da yapısal bozuklukları, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de oldukça yaygındır. Tiroid bezlerindeki hastalıklar anatomik ve fonksiyonel (işlevsel) olarak iki grupta toplanmaktadır.
İlk grupta trioid bezinin anatomik özelliklerine bağlı tiroid hastalıkları yer alır. Bunlardan en bilineni ise bu bezin büyümesiyle ortaya çıkan guatr hastalığıdır.
Tiroid bezinin fonksiyonu ile ilgili durumlar ise farklı adlandırılır. Tiroid bezi normalden az hormon salgıladığında “hipotiroidi”, normalden fazla hormon salgıladığında ise “hipertiroidi” oluşur. Bu hastalık türleri aşağıda detaylı olarak incelenecektir.
Tiroid hastalığı kadınlarda daha çok görülür.
Basit bir kan tetkiki yapılarak, vücuttaki tiroid hormonlarının düzeyi ölçülür. Tiroid fonksiyon bozuklukları saptanır. Ultrasonografi ile de tiroid bezindeki yapısal bozukluklar yani guatr ve tiroid nodülleri kolaylıkla görüntülenebilir.
Panik atak veya menopoz belirtileri sandığımız şikayetlerimiz gerçekte tiroid hastalığı bulgusu olabilir. Buna en iyi karar verecek olan doktorlarımızdır.
Tiroit hastalıkları ayrıca iyi huylu ve kötü huylu olarak da sınıflandırılabilir.
Tiroid Hastalığı Genel Belirtileri:
Kilo verememek,
Depresyon,
İsteksizlik,
Konsantrasyon güçlüğü,
Unutkanlık gibi çok sık görülen şikayetler aslında tiroid hastalığının bir belirtisi olabilir.
Tiroid Hastalığı: “Hipertiroidi Belirtileri”
Kan dolaşımında çok fazla T3 olması tirotoksikoz olarak adlandırılır. Bu durum genellikle tiroid bezindeki aşırı aktivite veya hipertiroidizmden kaynaklanır.
Hipertiroidizm;
Graves hastalığı,
Tiroid iltihabı,
İyi huylu bir tümör oluşması gibi şeklinde ortaya çıkabilir.
Hipertiroidizm (Tirotoksikoz), T3 içeren takviyeler alındığında da oluşabilir. Tiroid hormonlarının fazla salgılandığı hallerde (hipertiroidi) aşağıdaki yakınmalar görülebilir:
Unutkanlık ve konsantrasyonda azalma,
Çarpıntı,
Kalp ritim bozuklukları,
Yüksek tansiyon,
Aşırı terleme,
Sinirlilik ve huzursuzluk,
Deride incelme, nemli ve pembe cilt, sıcak ve nemli deri
Sıcağa tahammül edememe,
İştah artışı,
Ellerde titreme,
Hızlı kilo kaybı,
Saçların incelmesi, kırılması ve dökülmesi,
Sürekli bir ishal durumu,
Gözlerde büyüme,
Parlak ışığa karşı duyarlı olma,
Düzensiz uyku,
Düzensiz adet döngüsü veya hiç adet görememe,
Tiroid bezinin büyümesi ve guatr oluşması.
Tiroid Hastalığı: “Hipotriodi Belirtileri”
Türkiye’de hipotiroidinin en sık nedeni hashimoto tiroididir. Bu hastalık bir otoimmün hastalıktır. Otoimmünite durumunda vücudumuzun bağışıklık sistemi düzgün çalışmaz. Bağışıklık sistemi, vücudumuzun kendi öz hücrelerine zarar veririr. Otoimmün hastalık halinde vücudun bağışıklık sistemi kendisine düşman hale gelerek tiroide saldırır. Hashimoto tiroidi kronik bir hastalıktır. Bir çeşit iltihabi bir olay sonucu tiroid dokusu uzun vadede tahrip olur. Hastalık ilerledikçe yeterli hormon üretecek miktarda tiroid hücresi kalmayabilir.
Hipotiroidizm, tiroid bezinin yeterince tiroid hormonu üretmemesi durumunda ortaya çıkan bir durumdur. Bu, Hashimoto tiroiditi veya belirli ilaçlar gibi otoimmün koşullardan kaynaklanıyor olabilir.
Hipotiroidizm, hipofiz tümörleri veya iltihaplanma gibi hipofiz disfonksiyonunda da ortaya çıkabilir.
Hipotiroidizm yetişkinlerde ve kadınlarda daha yaygındır.
Tiroid hormonlarının az salgılandığı durumlarda (hipertiroidi veya tirotoksikoz) aşağıdaki şikayet ve belirtiler gözlemlenebilir:
Bağırsaktan, saç telimize kadar, tüm metabolizmanın yavaş çalışması; halsizlik, çabuk yorulma, hareketlerde yavaşlık,
Ruh hali bozuklukları, zihinsel depresyon ve mutsuzluk,
Soğuğa tahammül edememe, üşüme hissi,
Vücutta şişkinlik, ciltte kabalaşma, ellerde ve ayaklarda ödem oluşması,
Terlemenin azalması ve kuru cilt,
Ses kısıklığı,
Uyuma isteğinin artması,
Kabızlık,
Saçlarda dökülme,
Anormal ve hızlı kilo alma
İştah fazlalığı,
Unutkanlık, konsantrasyon azalması,
Erkelerde ergenliğin gecikmesi,
Kadınlarda adet düzensizlikleri: Adet süresi ve sıklığının azalması veya adet yokluğu şikayetleri,
Tiroid bezinin büyümesi ve hastaların boyunlarında şişlik oluşması.
İyi Huylu Tiroid Hastalıkları:
Birinci grupta guatr hastalığı yer alır. Guatr hastalığı tiroid bezinin büyümesi sonucu ortaya çıkar. Bu hastalık türünde, tiroid içinde bir veya bir kaç tane “yumru” oluşabilir. Buna tıp dilinde “Nodüler Guatr” denir.
İkinci grubunda ise işlev bozukluklarından kaynaklanan hastalıklar bulunur. İşlev bozukluğu hastalıkları, hormonun az ya da çok salgılanmasına bağlı olarak ortaya çıkar. Eğer tiroit hormonu aşırı salgılanıyorsa bu duruma “zehirli guatr ya da hipertiroidi” denmektedir. Eğer tiroid hormonu az salgılanıyorsa, bu duruma “hipotiroidi“ adı verilir.
Bazen hem guatr büyür, hem de işlevsel, yani hormonal bozukluk ortaya çıkabilir.
İyi huylu hastalıkların son çeşidi ise “Hashimoto tiroiditi hastalığı”dır. Bu hastalık türü, tiroidin iltihaplanmasıyla ortaya çıkar.
Kötü Huylu Tiroid Hastalıkları:
Aşağıdaki tiroid bezi hastalıkları “kötü huylu” olarak kabul edilmektedir:
Tiroit kanseri,
“Papiller” ve “folliküler” tiroit kanserleri.
Tiroid Hastalığı Bakımından Risk Grubundakiler
Beslenmesinde yeterince iyot alamayan, yani iyotça fakir olan bölgelerde yaşayanlar: Dünyanın büyük bir çoğunluğu iyot açısından fakir ülkelerde yaşamaktadır. Batı ülkelerinde ekmek ve suya iyot katılarak, iyot eksikliği giderilmektedir. Türkiye’de ise iyot, tuza katılmaktadır.
Vücudumuz iyotu besin yoluyla yani dışarıdan temin etmektedir. Dolayısıyla iyi beslenemeyen veya beslenirken iyot alamayan insanlar her zaman tiroid bezi hastalıklarına daha kolay yakalanabilirler.
Radyasyon ortamında çalışanlar da yüksek risk grubundadırlar.
Tedavisi için amiodaron, lityum, interferon gibi ilaçları kullananlar da risk grubundadırlar.
Ailesinde tiroid rahatsızlıkları bulunanlar da risk grubuna dahildirler.
Tiroid Hastalıkları ve Tedavi Yöntemleri
Vücuttaki önemli görevleri nedeniyle tiroid hormonu bozuklukları önemli sağlık sorunlarına yol açar. Tiroid hastalıkları mutlaka tedavi edilmelidir.
Sinsice ilerleyen tiroit bezi sorunlarında tedavi, hastalığın türüne göre değişir. İlaç tedavisi ile hormonların yerine konması ya da düzenlenmesi, ilaç tedavisinin yetmediği durumlarda risk faktörleri radyoaktif iyot tedavisi ve bu bezin alındığı cerrahi uygulanabilir.
Tiroid bezi problemleri, sinsice ilerler. Ancak, doktorlar tarafından tanısı çok kolaydır.
Tiroit bezi sorunlarının neden olduğu tiroid hastalıkları, hastalık türüne göre, genel olarak aşağıdaki şekillerde tedavi edilebilir:
İlaç tedavisi ile eksik hormonlar normal düzeye getirilebilir,
İlaç tedavisinin kafi gelmediği hallerde, radyoaktif iyot tedavisi uygulanabilir,
Cerrahi yöntemle tiroid bezi alınabilir.
Tiroid fonksiyon bozuklukları (az veya fazla hormon salgılanması durumu) ilaç tedavisi ile tedavi edilebilir. Hipotiroidi tedavisinde sentetik troid hormonu tablet şeklinde ilaç olarak verilerek vücutta eksik olan tiroid hormonu tamamlanır. Her hastanın kullanması gereken ilaç dozu cinsiyet, yaş ve vücut yapısına bağlı olarak hesaplanır. Hastanın kan testleri yapılarak vücutta ne kadar tiroid hormonu bulunduğu kontrol edilir. Gerekirse hastanın ilaç dozu ayarlanır. Zaman içinde hastanın vücudunda bulunan hormon gereksinimi değişebileceğinden düzenli aralıklarla kontrole devam edilmelidir. Hipotiroidi geri dönüşü mümkün olmayan bir durumdur. Bu nedenle tedavisi ömür boyu sürmelidir.
“Hipertroidi”de ise, ilaç tedavisi ile aşırı hormon üretimi engellenir. Fakat bu hastalarda daha etkin ve kalıcı bir tedavi için genellikle “atom tedavisi” olarak da bilinen radyoaktif iyot tedavisi veya cerarhi tedavi uygulanır.
Guatr Nedir?
Tiroid bezinin her hangi bir nedenle büyümesine guatr denir.
Tiroid bezinde oluşabilecek büyüme ve nodüller nedeniyle vücutta boyun bölgemizde oluşabilir. Tiroid bezindeki şişmenin oranına bağlı olarak, guatr olanlar boyun bölgesinde oluşan şişliği fark edebilirler.
Tiroid bezi hem yutma borusuna, hem de nefes borusuna yakındır. Tiroid bezinde şişlik meydana geldiğinde, bu şişlik yutkunma ve nefes alma borusuna baskı yapar. Bu yüzden boyun bölgesinde guatr oluşan hastalar, yutkunurken takılma hissi veya zorluk yaşayabilirler. Nefes darlığından yakınabilirler. Ses kısıklığı veya ses değişikliği belirtisi gösterebilirler.
Guatr her zaman tiroid fonksiyon bozukluğu ile birlikte oluşmayabilir. Hatta guatrı olan hastalarda sıklıkla tiroid hormonu düzeyleri normal sınırlardadır.
Daha önce belirttiğimiz gibi, bazen hem guatr büyür, hem de işlevsel, yani hormonal bozukluk ortaya çıkabilir.
Tiroid Nodülleri
Nodül, normal olmayan doku büyümesinin oluşturduğu yuvarlak kitlelerdir.
Anormal doku büyümesi denince aklımıza hemen kanseri getirmeyelim. Tiroid bozuklukları olan kişilerde, nodüller sıkça görülebilir. Tiroit nodülü, tiroit dokusu içinde oluşan farklı yapıda ve değişik büyüklüklerde olabilen anormal yumrular veya kitlelerdir. Bunların büyük kısmı zararsız ve iyi huyludur. Nodüller genellikle çıplak gözle fark edilmezler. Ancak, boyutları 2 cm çapına ulaşınca, nodüller gözle de görülebilir. Tiroid nodülleri %5-10 oranında ise kanser riski taşırlar. Tiroid nodülleri tek başına bir sorun olabileceği gibi, başka hastalıklara bağlı olarak da ortaya çıkabilir.
Troid nodülleri çok yaygındır, neredeyse toplumun yarısında görülür. Troid nodülleri, nadiren bulgu verir. Troid nodülleri pek çok neden bağlı olarak oluşabilir. Troid nodüllerinin hemen hemen %95 kadarı iyi huyludur. Çoğu troid nodülü, tedavi gerektirmez.
Bazı hastalarda nodüllere ultrasonografi eşliğinde iğne biyopsisi yapılarak tedaviye karara verilir.
Kişide yakınmalara neden olan büyük guatr, aşırı tiroid hormonu üreten ya da şüpheli özellikler taşıyan troid nodülleri, cerrahi tedavi gerektirir.
Günümüzde gelişen cerrahi teknik ve sağlık teknolojisindeki ilerlemelerin sağladığı yeni cihazlar sayesinde tiroid ameliyatları çok düşük riskle ve yüksek başarı oranıyla yapılabilmekte, pek çok hasta içn kesin tedavi sağlanmaktadır.
Kadınlarda Tiroid Hastalığı
Kadınlar, hayatlarının bazı dönemlerinde tiroid hastalıklarına karşı çok daha duyarlı hale gelirler. Özellikle çocuk doğurma çağındaki kadınlarda, tiroid fonksiyon bozukluğu çokça görülür. Hem hipertiroidi hem de hipotiroidi kadınlarda adet düzensizliği, gebe kalmakta zorluk ve düşüklere neden olabilir. Anne adaylarında ve gebeliğin erken döneminde tiroid hormonları mutlaka kontrol edilmelidir. Gebelikten önce tiroid ilacı kullanan kadınlarda hormon düzeyleri gebelik boyunca daha sık kontrol edilerek, ilaç dozu ayarlanmalıdır. Çünkü, anne karnında bebeğin gelişimi, annenin tiroid hormonlarına bağımlıdır. Daha önce tiroid hastalığı olmayan yeni annelerde, doğumdan sonraki ilk yıl içinde, tiroid sorunu ortaya çıkabilir. Buna postpartum tiroidit adı verilir.
Postpartum tiroidit nedir?
Tiroidit, tiroid bezinin iltihaplanmasına verilen genel isimdir. Postpartum tiroidit, kadınlarda doğum yaptıktan sonra görülen tiroid bezi iltihaplanması durumudur. Tiroidit, hem hipertiroidiye (kandaki yüksek tiroid hormon düzeyleri) hem de hipotiroidiye (kandaki düşük tiroid hormon düzeyleri) neden olabilir. Postpartum tiroiditte öncelikle hipertiroidi (tirotoksikoz) oluşur. Bunu hipotiroidi takip eder.
Postpartum tiroiditte, hem hipotiroidi, hem de hipertiroidiye bağlı semptomlar görülebilir. Özellikle bu dönemde annelerde oldukça sık görülebilen ruh durumu değişikliklerinin, tiroid bozukluğuna bağlı olma olasılığı dikkatten kaçmamalıdır.
Kadınlarda ileri yaşlarda bu kez menapoz ve tiroid bozuklukları ilişkisi önem kazanır. Tiroid bozuklukları erken menopoza neden olabilir. Ya da menopoz belirtilerini şiddetini artırabilir. menopoz döneminde hem tiroid bozukluklarının sıklığı artar, hem de yaş ilerledikçe vücut bu bozukluklardan daha fazla etkilenir.
Tiroid Hastalığı Konusunda Doktorunuza Şunları Sorun
Bir tiroid bozukluğunun semptomlarıyla mücadele ediyorsanız ve tiroksin eksikliğinden şüpheleniyorsanız, bir endokrinologla konuşmanız çok önemlidir. Tiroid hormon düzeylerinizin olması gereken yerde olup olmadığını belirlemek için bir dizi kan testine ihtiyacınız olacaktır.
Tiroid sağlığınızı doktorunuzla tartışırken şu soruları sormayı düşünün:
Tiroid hormon seviyem normal mi?
Tiroid fonksiyonumu kontrol etmek için hangi testi yapmalıyım?
Belirtilerim tiroid hormon anormalliklerinden kaynaklanıyor olabilir mi?
Tiroid hormon seviyem çok yüksek veya çok düşükse. Tedavi seçenekleri nelerdir?
Bir tiroid uzmanı veya endokrinolog görmeli miyim?